23 Ağustos 2016 Tarihinde Akit TV’de değerli Mehmet CANITATLI’nın İş ve Ekonomi Programına Canlı Yayında Telefon ile bağlandım. Konu Engelli çalıştırmayan firmalara ceza ve çalıştıran firmalara teşvik ve vergi indirimiydi. Bu konuya girmişken detaylı bir inceleme de yapalım.
Hayatımızı idame ettirdiğimiz her alanda, her platformda karşılaştığımız ve yaşamımızın ayrılmaz bir bütünü oluşturan “engelli veya özürlü” diye nitelendirdiğimiz vatandaşlarımızla her karşılaşmamızda onlara hüsn-ü zan besler, yardım etmeye çalışırız. Ancak çoğu zaman onların yaşamlarını sürdürebilmeleri için çalışmak zorunda oldukları hiç düşünmeyiz. Belki de hep devletin onlara baktığını, hizmet ettiğini, kolladığını, yardım ettiğini düşündüğümüzden onların da her özgür bir birey gibi kendi hayatlarını yardımsız yaşamak istemeleri göz önünde cereyan edemiyor.
Herbir normal vatandaş gibi onlarda kimsenin yardımına muhtaç olmadan kendi bilek gücü, akıl yetisi, mesleki yeterlilikleriyle yaşam sürmeleri devletin çıkardığı kanun ve yönetmeliklerle koruma altına alınmıştır.
Günümüzde engelli personel çalıştırmaya yanaşmayan şirketlere şu mesajı da vermemiz gerekli; devletimiz engelli işçi çalıştıran şirketlerimize gerekli olan tüm desteği veriyor. Ayrıca unutmayalım ki her bir birey, personel ve vatandaş gibi şirket, firma ve fabrika sahipleri de yaşayan bir beşer olarak “potansiyel birer engelli adayıdırlar”.
Engelli Tanımı Yapılacak Olursa
Engelli; Doğuştan ya da sonradan herhangi bir nedenle bedensel, zihinsel, ruhsal, duyusal ve sosyal yeteneklerini çeşitli derecelerde kaybetmesi nedeniyle toplumsal yaşama uyum sağlama ve günlük gereksinimlerini karşılamada güçlükleri olan ve korunma, bakım, rehabilitasyon, danışmanlık ve destek hizmetlerine ihtiyaç duyan kişilerden çalışma gücünün en az % 40’ ın dan yoksun olduğu sağlık kurulu raporu ile belgelenenlerdir.
Engelliler Anayasamızda Nasıl Korunma Altına Alınmıştır?
Türkiye Cumhuriyeti Anayasamızın 48. maddesinde “Herkes, dilediği alanda çalışma ve sözleşme hürriyetlerine sahiptir. Özel teşebbüsler kurmak serbesttir. Devlet, özel teşebbüslerin milli ekonominin gereklerine ve sosyal amaçlara uygun yürümesini, güvenlik ve kararlılık içinde çalışmasını sağlayacak tedbirleri alır.”;
Anayasanın 50. maddesinde “Küçükler ve kadınlar ile bedeni ve ruhi yetersizliği olanlar çalışma şartları bakımından özel olarak korunurlar.”;
Anayasanın 61. maddesinde ise “Devlet, sakatların korunmalarını ve toplum hayatına intibaklarını sağlayıcı tedbirleri alır.” denilmiştir.
Kimler Engelli Çalıştırmak Zorundadır?
Engelli istihdamına ilişkin yasal düzenlemeler 4857 sayılı iş kanunumuzun 30. maddesinde yapılmıştır.
İşverenler, elli veya daha fazla işçi çalıştırdıkları özel sektör iş yerlerinde % 3 engelli, kamu iş yerlerinde ise % 4 engelli ve % 2 eski hükümlü işçiyi meslek, beden ve ruhi durumlarına uygun işlerde çalıştırmakla yükümlüdürler. Aynı il sınırları içinde birden fazla iş yeri bulunan işverenin bu kapsamda çalıştırmakla yükümlü olduğu işçi sayısı, toplam işçi sayısına göre hesaplanır.
Bu kapsamda çalıştırılacak işçi sayısının tespitinde belirli ve belirsiz süreli iş sözleşmesine göre çalıştırılan işçiler esas alınır. Kısmi süreli iş sözleşmesine göre çalışanlar, çalışma süreleri dikkate alınarak tam süreli çalışmaya dönüştürülür. Oranın hesaplanmasında yarıma kadar kesirler dikkate alınmaz, yarım ve daha fazla olanlar tama dönüştürülür. İş yerinin işçisi iken sakatlananlara öncelik tanınır.
İşverenler çalıştırmakla yükümlü oldukları işçileri Türkiye İş Kurumu aracılığı ile sağlarlar. Yer altı ve su altı işlerinde engelli işçi çalıştırılamaz ve yukarıdaki hükümler uyarınca iş yerlerindeki işçi sayısının tespitinde yer altı ve su altı işlerinde çalışanlar hesaba katılmaz.
Bir iş yerinden malulen ayrılmak zorunda kalıp da sonradan maluliyeti ortadan kalkan işçiler eski iş yerlerinde tekrar işe alınmalarını istedikleri takdirde, işveren bunları eski işleri veya benzeri işlerde boş yer varsa derhal, yoksa boşalacak ilk işe başka isteklilere tercih ederek, o andaki şartlarla işe almak zorundadır. Aranan şartlar bulunduğu halde işveren iş sözleşmesi yapma yükümlülüğünü yerine getirmezse, işe alınma isteğinde bulunan eski işçiye altı aylık ücret tutarında tazminat öder.
Engelli çalıştırmaya devlet teşviki var mıdır?
4857 sayılı İş Kanunun 30.maddesine göre işverenler;
Engelli istihdamı bir anlamda sosyal sorumluluk sayılacağından dolayı devletin de vergi ve sigorta primi anlamında desteği vardır. Hatta korumalı işyerlerinde çalıştırılan zihinsel ve ruhsal engellilere ilişkin olarak da engelli başına 2016 yılı için 453,25 ₺ ücret desteği sağlanmaktadır.
Özel sektör işyerlerinde eski hükümlü çalıştırma zorunluluğu kaldırılmış olduğundan sadece engelli çalıştırılması yeterli olmaktadır.
Engelli hesabında aynı il şartı
Aynı il sınırları içinde birden fazla işyeri bulunan işverenin bu kapsamda çalıştırmakla yükümlü olduğu işçi sayısı, toplam işçi sayısına göre hesaplanır. Bu kapsamda çalıştırılacak işçi sayısının tespitinde belirli ve belirsiz süreli iş sözleşmesine göre çalıştırılan işçiler esas alınır.
Kısmi süreli iş sözleşmesine göre çalışanlar, çalışma süreleri dikkate alınarak tam süreli çalışmaya dönüştürülür. Oranın hesaplanmasında yarıma kadar kesirler dikkate alınmaz, yarım ve daha fazla olanlar tama dönüştürülür. İşyerinin işçisi iken engelli hâle gelenlere öncelik tanınır.
İstihdam edilecek personelin, kanunen tanımlanmış engelli tanımı kapsamında olması gerekir. Diğer bir ifadeyle tüm vücut fonksiyon kaybının en az yüzde kırk olduğu sağlık kurulu raporu ile belgelenmesi gerekmektedir. Eğer bu rapor yoksa ya da rapor var ancak % 40’ın aşağısında engel varsa, bu kişiler engelli olmamaktadır.
Engelli istihdam yükümlülüğü tespitinde aynı il sınırları içinde birden fazla işyeri bulunan işverenin bu kapsamda çalıştırmakla yükümlü olduğu işçi sayısı, toplam işçi sayısına göre hesaplanır. İşyerlerindeki işçi sayısının tespitinde yer altı ve su altı işlerinde çalışanlar ile güvenlik görevlileri hesaba katılmaz.
Engelli personeller ancak engel durumlarına uygun işlerde çalışma şartlarını kolaylaştıracak şekilde düzenlenebilen işyerlerine çalıştırılabilirler. Engelleri açısından sıkıntı oluşturabilecek hizmet alanlarında çalıştırılmamalıdırlar.
Engelli SGK teşviki
4/a kapsamında sigortalı olarak engelli personel istihdam eden özel sektör işverenleri için sigorta prim teşviki uygulanmaktadır. Her bir engelli personel için prime esas kazanç alt sınırı üzerinden hesaplanan sigorta primine ait işveren hisselerinin tamamı Hazinece karşılanmaktadır. Engelli personelin istihdamına ilişkin verilecek olan teşvikten gerek kontenjan dâhilindeki (%3) engelli personelden gerekse de kontenjan fazlası engelli personelden yararlanılması mümkündür.
Engelli vergi indirimi
193 sayılı Gelir Vergisi Kanununa göre çalışma gücü kaybı oranına göre engellilik indirimi uygulamaktadır. Engelli çalışanın kendisi veya bakmakla yükümlü olduğu engelli bulunan ücretli çalışan kişiler yararlanabilmektedir.
Buna göre engelli personel çalıştıran veya bakmakla yükümlü olduğu engelli kişi bulunan sigortalının vergi dairesinden alınacak engelli indirim yazısı bulunuyorsa 2016 yılı için aşağıda belirtilen tutarlar hesaplanan Gelir Vergisinden indirilir.
Engelli Çalıştırana vergi indirimi tutarları:
– Birinci derece %(80 oranında özürlülük) için 135 ₺
– İkinci derece %(60 oranında özürlülük) için 69 ₺
– Üçüncü derece %(40 oranında özürlülük) için 31,5 ₺
Engelli raporuna ilişkin vergi indirim yazısı olmadan faydalandırılmaması gerektiğine dikkat edilmelidir.
Engelli İçin İşletmeden Devlet Tarafından İstenen Özel Şartlar
- Mesleki eğitim, rehabilitasyon hizmetleri geliştirilecek
- İşyerlerinin fiziksel ortamı engellilere göre düzenlenecek
Engelli Teşvikinden Faydalanmak için Nereye Müracaat Edilmeli?
Bu teşviklerden yararlanmak için İş Kurumuna onaylatılacak engelli çalıştırma formu ile ilgili SGK müdürlüğüne başvurulması gerekmektedir. Engelli çalışanların durumlarında değişiklik olduğunda, herhangi bir değişiklik olmaması halinde her yılın Ocak ayında söz konusu belgenin kuruma tekrar verilmesi gerekmektedir. Bu uygulama ile sağlanan sigorta prim teşviği, işsizlik sigortası primlerini kapsamamaktadır.
Engelli Çalıştırması Gerektiği Halde Çalıştırmayanlara Ne Ceza Verilir?
Engelli çalıştırması gerektiği halde çalıştırmayanlara verilecek cezayı 4857 sayılı iş kanunumuzun 101. maddesi şöyle tanımlamıştır.
“Bu Kanunun 30. maddesindeki hükümlere aykırı olarak özürlü ve eski hükümlü çalıştırmayan işveren veya işveren vekiline çalıştırmadığı her engelli ve eski hükümlü ve çalıştırmadığı her ay için 2211 ₺ idari para cezası verilir. Kamu kuruluşları da bu para cezasından hiçbir şekilde muaf tutulamaz”
Engelli Çalıştırmayana Cezayı Kim Keser?
İdari para cezası 4857 sayılı iş kanunumuzun 108. maddesi gereğince Türkiye İş Kurumu İl Müdürlükleri tarafından verilmektedir.
Yönetmelik uyarınca idari para cezası kesilebilmesi için İş Kurumunun, işverene bildirim yaptığı tarihten itibaren 10 gün içinde veya bildirim yapılmadığı takdirde işçilerin gönderiliş tarihinden itibaren 30 gün içinde engelli açığının kapatılması için işverene son olarak kayıtlı engellilerin meslek ve öğrenim durumlarını içeren listelerin gönderilerek iş yerindeki açık kontenjanların bu listelerden veya gönderilenlerden karşılanmasını istemesi gerekmektedir. İşveren, bu şekilde gönderilenler ve/veya listelerde yer alanlar arasından seçimlerini yaparak gönderim veya listelerin bildirim tarihinden itibaren 15 gün içerisinde açık kontenjanlarını kapatmak zorundadır. Kapatmazsa idari para cezası uygulanacaktır.
Engelli Çalıştıracaklar Personeli Nasıl Temin Edecekler?
Engelli çalıştırmakla yükümlü olan işverenler, çalıştıracakları engellileri İş Kurumu aracılığı ile sağlayacaklardır. Kurum aracılığı olmaksızın istihdam edilen engellilerin 15 gün içinde tescillerinin yapılması gerekmekte, kurum tarafından tescili yapılmayan işçiler, engelli istihdamı kapsamında değerlendirilmemektedir.
Engelli istihdamı yükümlüğü bulunan işverenler, yükümlülüğün doğmasından itibaren 5 iş günü içinde kurumdan eleman talebinde bulunurlar. Kurum tarafından talep tarihinden itibaren en geç 10 gün içinde uygun adaylar işverene yönlendirilir. İşverenler en geç 15 gün içinde kurum tarafından yönlendirilen veya kurum kayıtlarından veya kendi olanakları ile ulaşacağı engellileri istihdam ederek yükümlülüklerini yerine getireceklerdir. Engelli çalıştırılması yükümlülüğünün, bu yükümlülüğün doğmasından itibaren en geç 30 gün içinde yerine getirilmesi gerekmektedir.
Engelli istihdamındaki Çalıştırılacak Sayısının Hesaplanması Örnekleri
İş yerindeki toplam işçi sayısı 63 olan işçinin çalıştırması gereken engelli işçi sayısı kaçtır?
- İstihdamı zorunlu engelli işçi sayısı toplam işçi sayısı 0,03 ile çarpılarak bulunmaktadır.
Buna göre;
63*0,03=1,89 olduğundan ve yarım ve yukarı kesirler tama yuvarlandığından, bu iş yeri için 2 özürlü istihdamı zorunludur.
İstanbul İli Sınırları Dahilindeki İş Yeri Merkezinde 72, Şubede 65 İşçi Çalıştıran İşveren Kaç Engelliyi İstihdam Etmekle Yükümlüdür?
- Toplam işçi sayısının bulunmasında aynı il bazındaki iş yerlerinde çalışan işçiler toplanmaktadır.
Buna göre;
137*0,03=4,11 olacağından, istihdamı zorunlu özürlü işçi sayısı 4 olacaktır. - Zorunlu engelli istihdamına ilişkin işçi sayıları il bazında ele alınmaktadır. Farklı illerdeki işçi sayıları ayrı ayrı hesaplamaya tabi tutulacaktır.
Buna göre;
İstanbul Merkezde 39
İzmir Şubede 25 çalışan olduğunda farklı iller sınırında olduğu için merkezde de şubede özürlü çalıştırma zorunda değildirler.
Osman ELİKÖTÜOĞLU
Mühendis (B) İş Güvenliği Uzmanı
23 Ağustos 2016
